მოკრძალებული გენიალურობა

დღეს ხშირად კამათობენ იმაზე ემუქრება თუ არა ლექსს რამე ჩვენს პრაგმატულ დროში. Eვფიქრობ არა,სანამ მას ეყოლება ნამდვილი მკითხველი და გენიალური პოეტები. Bბესიკ ხარანაული, ერთ-ერთია იმ დიდ მწერლებს შორის, რომლებიც ქმნიან უკვდავ ლიტერატურას.ლიტერატურას, რომელიც გაუძლებს დროსდა კიდევ ბევრს დააფიქრებს ზოგადად პოეზიის მნიშვნელობაზე.
როდესაც პირველად დავურეკე თქვენზე პორტრეტს ვაკეთებ-მეთქი, თითქოს შორს დაიჭირა. “საერთოდ ვერიდები, არ მიყვარს როდესაც ჩემზე წერენო. ბესიკ ხარანაული ჩვენი დროის გალაქტიონი... “პოეტი რომელმაც მთლიანად ააყირავა დღევანდელი რეალობა.. “ მწერალი რომელიც განურჩევლად ეპოქებისა ყოველთვის მწვერვალებზე იმყოფება” ეს არასრული ჩამონათვალია იმ ციტატებისა და სათაურებისა, რასაც მასზე წაიკითხავთ და გაიგებთ, მაგრამ მისი გაცნობისას გაკვირვებული დარჩებით, როგორ შეიძლება ადამიანი ასეთი მოკრძალებული იყოს, პარალელურად კი მის ნობელის ლაურეატობაზე საუბრობდნენ.
“კომუნისტის” ყოფილი რედაქციის წინ უნდა შევხვედროდი. ქუჩა ხმაურიანი, გარშემო წიგნები, მყიდველები (მადლობა ღმერთს რომ წიგნის კიდევ ჰყავს მსურველი). შორიდანვე დავინახე ნელი ნაბიჯით მოდიოდა, გძელი “პლაში”, შავი ფერის ყელსახვევი, სიგარეტი, ხელში გაზეთები..... ღიმილით მიმიღო.

ამბობენ დღეს ახალგაზრდებს წიგნი აღარ აინტერესებთ-მეთქი. აინტერესებთ, ვერ იტყვი რომ არ კითხულობენ, თუმცა ეს ზოგადად ქართველი ხალხია ასე, კითხვა არ უყვართო.
თავად წიგნის სიყვარული ბავშვობიდან მოსდგამს, დედა სკოლის მასწავლებელი იყო, რუსუდან გელოვანთან (მირზა გელოვანის და) ერთად ნერგავდა მასში ლეტერატურულ ტრადიციებს. თუმცა ბავშვობა საკმაოდ რთულ დროში მოუწია, კლასიკოსთა ნამუშევრები მკაცრ ცენზურას გადიოდნენ, იკრძალებოდა ყველაფერი, რაც რეჟიმის ჩარჩოებს ვერ ერგებოდა, წიგნი არ იშოვებოდა. ადამიანები ჩუმად თუ მოიხელთებდნენ ამა თუ იმ ნაწარმოებს და შემდეგ გადადიოდა ხელიდან ხელში, ოჯახიდან ოჯახში, მეგობრიდან მეგობართან, ჩუმად, მალულად.
პარადოქსულია, ალბათ, მაგრამ ასეა, რაც უფრო დიდი იყო შიში, მით მეტი იყო ახლის შეცნობის, გაგების სურვილი. რაც აკრძალულია, ის უფრო მიმზიდველია. “როგორც კი აღმოჩნდებოდა, რომ მე ჩუმად სხვენიდან მოპარული წიგნი დავამთავრე, ის მაშინვე ქრებოდა. ასე წავიკითხე მიხეილ ჯავახიშვილის “არსენა მარაბდელი”, ახლაც მახსოვს, ყვითელEყდიანი წიგნი იყო, ზედ ცხენზე შემჯდარი კაცი ეხატა, ქანდაკებას მაგონებდა,... რამდენჯერ ყოფილა ნაჩქარევად, ძალით წამიკითხავს დაღლილს, რადგან ვიცოდი დღენახევარში უკან პატრონისთვის უნდა დამებრუნებინა”....თუმცა ამ პერიოდის სირთულე მარტო ცენზურაში არ მდგომარეობდა. ეს დრო იყო ასეთი, დოგმა, საზღვრები, ჩარჩოები, ცენზურა, არავითარი სიტყვის თავისუფლება, და რაღა თქმა უნდა..... რეპრესიები _მარტო იმ პატარა ქუჩაზე, სადაც ბატონი ბესიკი იზრდებოდა 12 კაცი იყო მოკლული რეპრესიების დროს. “სულ ქალები იყვენენ გარშემო, კაცი თითქმის არცერთ ოჯახში არ იყო”. ბ-ნი ბესიკიც ობოლი გაზარდა დედამ_ “დედაჩემიც ძლივს გადარჩა, მაგას როგორ ამოაძრობ ადამიანს გონებიდან, გულიდან ... ვერ ამოაძრობ...”


შემდეგ დადგა სტუდენტობის წლები. ბესიკ ხარანაულმა ფილოლოგიურზე ჩააბარა, პარალელურად სულ წერდა, თხზავდა,.. ამის გარეშე ხომ წარმოუდგენელი იქნებოდა მისი ცხოვრება. საინტერესო დრო იყოო და გაეღიმა, მოგონებებში წავიდა; სტუდქალაქი, საერთო ოთახი, რომელსაც სვან მეგობრებთან იყოფდა.. იხსენებდა, თან ღიმილი არ შორდებოდა “მშივრები კი ვიყავით ისე... რა იყო იცი, შენ რო ფული გექნებოდა არ იყო ის შენზე გათვილი მხოლოდ, ძალაუნებურად იყო საერთო ყულაბა, შეუთანხმებლად...”
ახალგაზრდა ბიჭი ბავშვობიდან წერდა, თუმცა იმის გაცნობიერება, რომ აუცილებლად ეპოვნა საკუთარი თავი, ყოფილიყო თავისუფალი, სწორედ აქ მოხდა, სტუდქალაქში. ეს ის დროა, როდესაც ყველაფერი დოგმატური იყო, ადამიანს არ ჰქონდა უფლება ეწერა, ის, რასაც ფიქრობდა, გრძნობდა.. “დაწერდი და... დაგიჭერდნენ”. მიზანმიმართულად ხდებოდა ყველაფერი იმის აღმოფხვრა, რაც რეჟიმის მიერ დაწესებულ ჩარჩოებში არ ჯდებოდა, არტახებში არ ექცეოდა. ერთ დარღვევას მეორე მოსდევს და ჯაჭვური პრინციპით ებმის ერთამნეთს. “მეც ვწერდი დოგმატურ პოეზიას, რა თქმა უნდა ვბაძავდი დიდ პოეტებს, ხანდახან სუსტებსაც, მაგრამ მერე გავჩერდი... გავჩერდი რატო იცი? მივხვდი, რომ ჩემი არ იყო. მაგასაც მიხვედრა უნდა, რა არის შენი, ოღოდ ეს უცებ ერთხელ კი არ უნდა მოგეჩვენოს, არა... ღრმად უნდა გაგიჯდეს, რომ შენი არ არის, უნდა გამოხატო ის რაც შენშია. ეს გრძელი პროცესი იყო”.


ბესიკ ხარანაული ერთ-ერთი პირველი იყო, ვინც ქართულ პოეზიაში ვერლიბრი შემოიტანა. ხშირად სხვა და სხვა კრიტიკოსები ვერლიბრს არაერთგვაროვნად აფასებენ. ზოგს მიაჩნია, რომ “თეთრ ლექსს” ირჩევს ის, ვისაც არ ჰყოფნის ოსტატობა წეროს ტრადიციული ფორმით, გარდა ამისა საქართველოში თითქოს სისხლში აქვთ უკვე საუკუნეების მანძილზე გამჯდარი კლასიკური, გარითმული პოეზია. ბ-ნი ბესიკის მოსაზრება კი შემდეგნაირია: “ნატირლები, მთიბლური ორივე ცხრა მარცვლიანი გაურითმავი ლექსებია, ჩვენ მაგაზე ვართ გაზრდილები, ეს ორიგინალური და ესტეთიური ფორმაა, როგორც მაგალითად სვანური პოეზია, რომელიც ძალიან დიდი და საინეტერსოა. მე მიკვირს, რომ მას ცოტა მკითხველი ჰყავს, ცოტანი არიან მასზე გაზრდილი ადამიანები. თუმცა ყველას აქვს გულში შინაგანად ის მომენტი, როდესაც რაღაცამ შეგძრა, ის რაც აკვნიდან წამოგყვა, სწორედ ასეა ვერლიბრიც, ის ძალაუნებურად არსებობს შენში, პოეზიაც ხომ ენაა..."
“მოკვდავო ბეჩაო ირემო დასდევა სიღარიბის ჯოხი
მაწინიც დაილოცებიან შიშველი დაგეფაროს ხორცი”
“ერთ-ერთი გენიალური ლექსია ჩემი აზრით. ეს არ არის კლასიკის უარყოფა, უბრალოდ ეს არის რაც მთიდან, ბავშვობიდან სიღმისეულად ჯდება ადამიანის სულსა და ხორცში, ეს არის, რასაც ვერ გაექცევი, შინაგანად მოსდევს კაცს... დედასავით არის…. ასე გულში სულ ეძებ შენ დედას...”


ბესიკ ხარანაულის ლექსებში იგრძნობა შინაგანი თავისუფლება, გულწრფელობა, მის პოეზიაში ხაზგასმულია სისადავე და უბრალოება, რომელიც რაღაც უფრო დიდთან არის შერწყმული, პოეტის აზრები ნატიფი ოსტატობით იშლება ლექსში და იმაზე სვავს აქცენტებს, რაც თავად მას აფიქრებს და ალბათ საზოგადოებასაც. მწერალიც სხვა არაფერს ითხოვს გარდა იმისა, რომ იყოს თავისუფალი, გარდა იმისა, რომ მიეცეს შესაძლებლობა, წეროს, ის რასაც ფიქრობს. საერთოდ მიაჩნია, რომ ადამიანი არ უნდა ელოდებოდეს ჯილდოს მიღებას საკუთარი შემოქმედებისთვის, რადგან ამბიციები მტერია კაცის. “ღმერთმა დამიფაროს იმაზე ფიქრი დავიწყო, რამე პრემია მომცენ-მეთქი, ეგ დამღუპველია, დავიკარგები, თავისუფლებას დავკარგავ, პოეტი რომ ბრძენის პოზიციას დაიჭერს, წასულია მისი საქმე...”
ბესიკ ხარანაულს მიღებული აქვს რუსთაველის, ილია ჭავჭავაძის, სახელმწიფო პრემიები და არის 2003 წლის საბას პრემიების ლაურეატე, ხალხი აფასებს მის შემოქმედებას. ხშირად სხვა და სხვა გენიალურ მწერალს ადარებენ, თვითონ კი არ უყვარს “ასეთი რამეები”. _“ეს ქართველთა ჩვევაა მწერლებისთვის ნომრების მიწებება, გალაქტიონის შემდეგ პირველი, რუსთაველის შემდეგ მეორე, თითქოს პურის რიგში დგანან”. ურჩევნია ნაკლებად იფიქროს მატერიალურ სიმდიდრეეზე, ჩინმედლებსა და ამბიციებზე, რადგან ეს ყველაფერი პრობლემებს აჩენს ადამიანის ცხოვრებაში, ურვევს სიმშვიდეს, შინაგანად აფორიქებს, ძაბავს. “ერთხელ ერთმა საკმაოდ მაღალი თანამდებობის კაცმა მკითხა, სუფრაზე ვიჯექით ერთად ... “ როგორ ახერხებ ასე კარგად ცხოვრებასო? მე ვუთხარი “ როგორ და.. მე მხოლოდ ადამიანური პრობლემები მაქვს-მეთქი, ჩვენ ვზივართ ვსვამთ, ვერთობით, ვიცინით, ის კიდევ ჩვენთან იჯდა და მისი გონება სხვაგან იყო, იმ პრობლემებს დასტრიალებდა, რაც ჩინმედლებს და დიდ დიდ სკამებს მოაქვს...ადამიანს ხან ბევრი აქვს. ხან ცოტა, ხან მოაკლდება ხან პირიქით. ხან ასეა ხან ისე”
და სწორედ ასეთ ადამინურ პრობლემად მიაჩნია, მისი ნობელის პრემიაზე წარდგენის იდეაც. Uუფრო სწორედ კი ის, რომ ხმა გავრელდა თითქოს მწერალი ბესიკ ხარანაული ნობელის პრემიაზეა წარდგენილიო; თავად ამბობს, რომ არაფერი იცის ამის შესახებ. “ მინდა ხალხს გავაგებინო, მე უმანკო ვარ ამ საქმეში.” ასეთი იდეა მისი წიგნის პერზენტაციის დროს გამოთქვეს კაფე “ქარავანში” და ამის შემდეგ, როგორც ზოგადად საქართველოში ხდება ხალხმა აიტაცა ეს აზრი და დღეს ზოგი რას ამბობს, ზოგიც რას. “ზოგს ჰგონია, რომ უკვე მივიღე, მირეკავენ მილოცავ, ზოგი ფიქრობს, რომ პარიზში მაგისთვის ვიყავი წასული…”. საფრანგეთში ნობელის პრემიისთვის არა, მაგრამ თავისი შემოქმედებისთვის კი ნამდვილად იყო მიწვეული. ცოტა ხნის წინ პოეტმა ოთარ თურმანაულმა მისი “ამბა-ბესარიონი” ფრანგულად თარგმნა. წიგნი უკვე გამოიცა და საკმაოდ კარგი გამოხმაურება პოვა.

“ისეთი კალთააკრეფით
წავიდა ნისლი ხევისკენ
ხეებს გაუჩნდათ წვივები
და მე მეგონა ვეღირსე
მაღალ წვივებში ხეტიალს…
ვინც დამინახა, შეშურდა_
უბირს ყოველთვის ბედი აქვს!..
ან ძროხის მწყემსი იქნება, ან ვინმე შარახვეტია…
მე რომ ვიყავი, ისა თქვეს,
ეგ მუდამ ერთზე მეტია!”
ასე იხატება ბესიკ ხარანაულის პოეზიაში ორიგინალური, ღრმა ჩანახატები. ხშირად მეორედ, მესამედ და მეათეჯარ წაკითხვის დროსაც ახალს აღმოაჩენ და გაგიკვირდება, როგორ შეიძლება თუნდაც ორ სტრიქონიანმა ლექსა ასე დაგაფიქროს…
“მას ვისაც მცირე ელდა ჰყოფნის,
რათა დაფეთდეს,
ღმერთი დიდ ტანჯვას არ მიაყენებს”
ან “ნახეს კაცი, ერთი წამით რომ ისვენებდა და წაიღეს უმალ ამბავი, კარგად არისო”.